De gevelbeelden van het stadhuis van Sint-Gillis

Het stadhuis van Sint-Gillis is een ontwerp van architect Albert Dumont en werd in 1904 ingehuldigd, amper vier jaar na de eerstesteenlegging.

Het stadhuis is een geloofsbelijdenis in vooruitgang en beschaving.

Zelden heeft een gebouw zo'n reeks waarden in al zijn facetten belichaamd.

Het stadhuis schittert met zijn pracht en praal: de macht van de overheid wordt enkel geëvenaard door zijn beschermende kracht. Dit dubbele streven zal zowel aan de binnen- als de buitenkant tot uiting komen. De gevel zet alvast de toon met het imposante centrale gebouw, en in het verlengde daarvan de twee vleugels, die de burgers als het ware beschermen. Helemaal bovenaan, de drie vergulde beelden die de uitoefening van de macht vertolken. De adelaar (1) in het centrum benadrukt de kracht van het openbaar gezag en staat borg voor de individuele vrijheden. Deze macht mag evenwel niet absoluut zijn. De kracht moet worden bijgestaan door de wijsheid van de uil (24), die op zijn beurt wordt verlicht door de uitstraling van de haan (13).

Het openbaar gezag beschermt. Het brengt kennis via onderwijs (9) en waakt over de volksgezondheid (3) en openbare veiligheid (4). Recht (10) en gerechtigheid (11) bepalen de koers van het gezag.

Voor de politieke autoriteiten van die tijd werd de gang van de geschiedenis bepaald door de vooruitgang, die zelf werd gestuurd en ondersteund door wetenschap (18), nijverheid (29) en handel (30). Vooruitgang brengt geluk, vruchtbaarheid (15) en rijkdom (23), op voorwaarde dat het overheidsgezag en de sociale vrede worden gerespecteerd, waarbij het zijn arbeidskracht ten dienste stelt van de collectiviteit. Voor wie de boodschap op de gevel niet zou hebben begrepen, biedt de achterkant van het stadhuis, grotendeels van glas, een rechtstreeks uitzicht op de gevangenis.

In ruil daarvoor, zorgt de overheid voor solidariteit (2) en bescherming van kinderen (27). Iedereen heeft recht op essentiële hulpbronnen zoals water (16), gas (17) en elektriciteit (28), waarvan de gemeente de productie en distributie organiseert tegen eerlijke prijzen. De tram (25), waarvan de eerste elektrische versie eind 19de, begin 20ste eeuw uitrijdt, staat symbool voor vooruitgang en beweging.

Volgens de ontwerpers van het stadhuis moesten kunst en schoonheid, licht en beschaving laten zegevieren die borg staan voor harmonie. Grote kunstenaars gaven vorm aan dit schitterende levende museum, dat de transformerende impact van schoonheid op zichzelf wilde demonstreren. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat op de gevel schone kunsten (19), schilderkunst (32), beeldhouwkunst (33) of ook letteren (21) aanwezig zijn.

Boven de gevel in Franse neo-renaissancestijl, die wat aanleunt bij enkele Franse kastelen (Fontainebleau of Beaumesnil), torent verrassend een belfort uit, dat typisch is voor onze kontreien en ver af staat van de Franse stijl. Een asymmetrie die men als Halve/Half-stijl zou kunnen bestempelen.

We bouwden het groot en sterk, aldus schepen Louis Morichar, omdat het symbool staat voor de gemeentelijke vrijstellingen die we gemeenschappelijk houden, als een kostbare erfenis die de voorouders ons, na die ten koste van heldhaftige inspanningen te hebben veroverd, hebben nagelaten. Het belfort wordt niet alleen afgemeten aan de donjon van het kasteel en zijn koninklijke macht of aan de kerktoren en zijn religieuze macht, maar ook aan de macht van de Stad Brussel. Decennialang lagen Sint-Gillis en de omliggende gemeenten in conflict met de Stad. Gemeten vanaf de zeespiegel, is het belfort van Sint-Gillis iets hoger dan de toren van het Brusselse stadhuis (116 meter voor 111). Louter toeval?

De kunstenaars werden gekozen uit de beste van hun generatie met meesters zoals Julien Dillens en Jef Lambeaux, en getalenteerde leerlingen zoals Egide Rombaux of Victor Rousseau.

Op de gevel zijn het doorgaans vrouwelijke personages die de waarden belichamen, wat aansluit bij een voorouderlijke traditie van wijze en stichtende beeldhouwkunst, die de deugden koestert zoals een moeder haar kind.

Hun verstarde houding, onverschillige schoonheid en afwezige blik staan in contrast met de gloed van de Godin van de Bocq (A) van Jef Lambeaux die in een bevrijdende beweging van alle zintuigen, de spot lijkt te drijven met hun deugdzaamheid.

De meeste standbeelden zijn vervaardigd in witsteen van Euville.  De vier beelden bovenaan de eretrap zijn in licht wit Carraramarmer gemaakt. De adelaar (1), de uil (24) en de haan (13), bovenop het stadhuis, zijn van verguld brons. De brandweerman (20) en de arbeider (31) voor de zijgevels zijn van brons, net als de Godin van de Bocq.

De beelden met menselijke figuren zijn tussen de 2m40 en 2m70 hoog.

Het stadhuis van Sint-Gillis is één van de laatste uitingen van figuratieve beeldhouwkunst in de 20ste eeuw. De Eerste Wereldoorlog betekende een belangrijk keerpunt en maakte een einde aan dit soort representaties.